Тым не менш, утварэнне ваяводстваў і паветаў было скіравана на далейшую цэнтралізацыю дзяржавы.

АДМІНІСТРАЦЫЙНА-ТЭРЫТАРЫЯЛЬНАЯ І ВАЙСКОВАЯ РЭФОРМЫ.

Адной з першых мер урада ВКЛ у XVI ст. была змена адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу, што склаўся ў мінулым і захаваў многія рысы пары феадальнай раздробленасці. У новым дзяленні на ваяводствы ўдзельныя княствы зніклі. Віцёбская зямля ў 1503 г. ператворана ў Віцебскае ваяводства, у 1504 г. стала ваяводствам Полацкая, у 1508 г. – Смаленская землі. У 1507 г. узнікае Навагрудскае ваяводства.

Уніфікацыя адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу дзяржавы была , працягнута рэформай 1565–1566 гг. Паводле яе былі створаны новыя ваяводствы – Брэсцкае, Мінскае і Мсціслаўскае, а ўся тэрыторыя ВКЛ была падзелена на 30 паветаў, якія ўвайшлі ў 13 ваяводстваў. Восем з іх цалкам ці ў болыпасці сваёй склаліся з беларускіх паветаў: Полацкае – Полацкі; Берасцейскае – Берасцейскі, Пінскі; Віцебскае – Віцебскі, Аршанскі; Мінскае –Мінскі, Рэчыцкі, з 1569 г. – Мазырскі, які да гэтага ўваходзіў у склад Кіеўскага ваяводства; Мсціслаўскае – Мсціслаўскі; Навагрудскае – Навагрудскі, Ваўкавыскі, Слонімскі; Віленскае – Ашмянскі, Лідскі, Браслаўскі (астатнія паветы знаходзіліся на тэрыторыі сучаснай Летувы); Трокскае – Гродзенскі (астатнія на тэрыторыі Летувы).

Усталяваныя рэформай ;межы ваяводстваў і паветаў захаваліся без істотных змен на тэрыторыі Беларусі да канца існавання Рэчы Паспалітай, хаця пасля Люблінскай уніі колькасць ваяводстваў у ВКЛ зменшылася да 9, а паветаў – да 22 (з іх 16 былі на Беларусі).

Рэформа 1565–1566 гг. не змагла цалкам пераадолець сапраўдны хаос у адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле ВКЛ. У тэрыторыі паветаў і ваяводстваў укліньваліся каралеўскія эканоміі, існавалі таксама воласці, войтаўствы, староствы, дзяржавы, графствы, намесніцтвы, ардынацыі.

Пасля рэформы ваяводствы сталі таксама і ваеннымі акругамі. Агульнае камандаванне ўзброенымі сіламі даручалася ваяводам і іх памочнікам кашталянам, павятовае войска ўзначальваў маршалак.

Вайсковая служба ў Вялікім княстве была ўдзелам феадальнага саслоўя. Дробная шляхта павінна была асабіста прысутнічаць у войску. Тыя, хто меў маёнткі і падданых, абавязаны былі яшчэ выстаўляць узброеных воінаў. У Статуце 1566 г. падкрэслівалася, што вайсковая служба з'яўляецца ганаровым абавязкам шляхты, а заняткі рамяством і гандлем ганьбяць яе. У асобным артыкуле гаварылася, што “шляхціч, які пераехаў у горад і “торг мескчй ведучы або шынк в дому маючы, або ремесло робечы”, губляў свае правы”. Але яго дзеці мелі права вярнуцца да "рыцарскай справы" з поўным захаваннем шляхецкіх правоў і годнасці.

Усе ваяводствы выстаўлялі прыблізна аднолькавую колькасць воінаў ад агульнай колькасці жыхароў. Улічваючы, што ў ВКЛ болыпасць насельніцтва былі беларусы і ўкраінцы, менавіта з іх складаўся галоўны кантынгент узброеных сіл дзяржавы. А пасля Люблінскай уніі – паводле "попісу" 1528 г. – (імяннога спісу шляхты з указаннем колькасці выстаўленых узброеных коннікаў), войска ВКЛ болей як на 60 % складалася з ураджэнцаў Беларусі. З гэтага “попісу” мы даведваемся пра беларускія карані родаў Хмяльніцкіх, Панятоўскіх, Касцюшкаў.